Profesja profilaktyka – strategiczna inwestycja w przyszłość zdrowia publicznego

Wprowadzenie zawodu profilaktyka jest odpowiedzią na poważną lukę w systemie ochrony zdrowia, w którym rosnące znaczenie prewencji i edukacji zdrowotnej od lat nie idzie w parze z dostępnością wyspecjalizowanej kadry. Przepisy regulujące funkcjonowanie nowej profesji weszły w życie w marcu 2024 roku. Inicjatorzy zmian wskazują na narastające wyzwania demograficzne, w tym „srebrne tsunami”, oraz na konieczność powstrzymania eskalacji kosztów leczenia chorób przewlekłych. Bez profesjonalnie prowadzonej profilaktyki system nie jest w stanie utrzymać długoterminowej stabilności.

Zgodnie z założeniami, profilaktyk będzie absolwentem zdrowia publicznego, wyposażonym w jasno określoną ścieżkę zawodową i zestaw kompetencji nieprzypisanych dotąd jednoznacznie żadnej grupie zawodów medycznych. Zakres jego działań obejmuje edukację zdrowotną i poradnictwo zarówno na poziomie populacyjnym (programy profilaktyczne w środowisku pracy, społecznościach lokalnych, instytucjach edukacyjnych), jak i w bezpośrednim kontakcie z pacjentem oraz jego rodziną. Jednym z kluczowych narzędzi pracy ma być „portret zdrowia rodziny” – analiza ryzyka i potrzeb zdrowotnych osadzona w kontekście całego środowiska domowego.

Tak szerokim zadaniom musi towarzyszyć odpowiednio zaprojektowany system kształcenia. Program przygotowania zawodowego powinien obejmować kompetencje epidemiologiczne, wiedzę z zakresu promocji zdrowia, prawa i ekonomiki ochrony zdrowia, a także umiejętności prowadzenia interwencji behawioralnych. Profilaktyk ma operować zarówno w obszarze koordynacji działań zdrowotnych, jak i bezpośrednio wspierać zmiany stylu życia – od minimalnych interwencji antynikotynowych, przez budowanie nawyków żywieniowych, po działania antyuzależnieniowe. Współpraca w zespołach interdyscyplinarnych, z lekarzami, pielęgniarkami, dietetykami czy fizjoterapeutami, stanie się fundamentem jego efektywności.

Kluczową barierą pozostaje jednak model finansowania. Polska od lat utrzymuje jeden z najniższych w UE poziomów wydatków na profilaktykę, co realnie uniemożliwia realizację postulatu „odwrócenia piramidy świadczeń”. Jednym z rozwiązań mogłoby być ustanowienie odrębnego, stabilnego funduszu profilaktycznego – np. zasilanego środkami z podatków zdrowotnych (akcyza na alkohol i papierosy, opłata cukrowa). Taki model pozwoliłby wdrożyć szerokie programy prewencyjne oraz zapewnić miejsca pracy dla profilaktyków w POZ, samorządach i instytucjach publicznych.

Istotnym obszarem działania nowej profesji stanie się również system oświaty. Od 2025 roku w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych zostanie wprowadzony nowy przedmiot „Edukacja Zdrowotna”. Zapotrzebowanie na nauczycieli-specjalistów będzie wysokie, co otworzy kolejny rynek pracy dla profesjonalnych profilaktyków. To szansa na trwałe ukształtowanie zdrowych nawyków w młodym pokoleniu i realny wpływ na przyszłe wskaźniki zdrowotne populacji.

Równolegle konieczne jest budowanie silnej tożsamości zawodowej profilaktyka oraz wzmocnienie jego pozycji w systemie. Nowa profesja nie ma „odbierać” zadań lekarzom czy pielęgniarkom, lecz tworzyć spójne ogniwo pomiędzy prewencją a leczeniem, integrując działania rozproszone dotąd pomiędzy różne instytucje. Standaryzacja kształcenia, pilotaże i systemowe badania efektywności będą kluczowe dla uwiarygodnienia i trwałego osadzenia tego zawodu w praktyce.

Jeżeli zapewniona zostanie spójna strategia, stabilne finansowanie oraz szeroka współpraca międzyinstytucjonalna, profilaktyk może stać się krytycznym elementem modernizacji ochrony zdrowia. Profesja ta ma potencjał nie tylko do zwiększenia skuteczności działań prozdrowotnych i redukcji czynników ryzyka, lecz także do poprawy efektywności kosztowej systemu oraz realnego wpływu na jakość życia społeczeństwa.